Hortitoterapia, czyli rehabilitacja poprzez pracę w ogrodzie

Hortitoterapia, czyli rehabilitacja poprzez pracę w ogrodzie

Jeszcze do wczoraj nie wiedziałam, że praca w ogrodzie, często zajmująca mnóstwo czasu, mozolna i wyczerpująca urosła do rangi rehabilitacji. Na artykuł na temat trafiłam przypadkiem i tak bardzo mnie zaskoczył, a to dlatego że dotychczas od lekarzy słyszałam i wciąż słyszę, że mam zakaz prac w ogrodzie. Wszystko przez szeroki wachlarz chorób z którymi przyszło mi się w życiu zmierzyć. Dlaczego? Otóż przez pozycje ciała jakie zajmuje się podczas prac ogrodniczych, szczególnie ze względu na długotrwałe przebywanie w jednej pozycji, ale już więcej o tym przeczytacie tutaj:

artykuł o zajmowaniu pozycji w ogrodzie

Hortiterapia jest stosunkowo nową dziedziną medycyny niekonwencjonalnej, coraz częściej polecaną jako uzupełnienie innych form leczenia różnego typu schorzeń i zaburzeń. Nazywana jest także: hortikuloterapią, ogrodoterapią,  ogrodolecznictwem, zieloną terapią.

  Hortiterapia, czyli to niekonwencjonalna metoda lecznicza, która polega na oddziaływaniu na ogólną kondycję człowieka poprzez jego kontakt z roślinami. 

Ta metoda terapeutyczna pozwala:

- rozwijać intelekt

- modyfikować samopoczucie

3. oraz zwiększać sprawność motoryczną u osób z zaburzeniami ruchowymi i psychicznymi

4. istotą hortiterapii jest oddziaływanie na kondycję psychiczną, fizyczną i intelektualną pacjenta za pomocą roślin

5. pozwala przywrócić poczucie wewnętrznego ładu i bezpieczeństwa

6. uporać się z chaosem i niepokojem, które stanowią następstwo choroby lub niepełnosprawności

Hortiterapia ma także wiele korzyści wspomagających procesy leczenia i rehabilitacji. Ogród kojarzy się pozytywnie z bezpieczną i przyjazną przestrzenią, która jest wolna od czynników stresogennych. 

Wyróżnia się dwie postaci tego typu rehabilitacji:

CZYNNĄ, która polega na wykonywaniu drobnych prac ogrodowych, zapewniających bezpośredni kontakt z roślinami, takich jak sadzenie, przesadzanie, zbieranie etc. W ramach zajęć można również tworzyć prace plastyczne z wykorzystaniem plonów. Ta forma terapii rozwija zmysł dotyku, poprawia chwyt, pozwala aktywizować osłabione struktury mięśniowe;

BIERNĄ, wykorzystująca zmysły wzroku, słuchu i węchu, polegająca na obserwacji roślin, wsłuchiwaniu się w dźwięki przyrody, poznawaniu zapachów ogrodu.

Hortiterapia w Polsce jest dosyć nową formą leczenia, jednak są ośrodki, które ją oferują. Terapię ogrodniczą prowadzą hortiterapeuci, którzy muszą zdobyć odpowiednie wykształcenie. Ogrodolecznictwo jest dla osób w każdym wieku, jednak dla niektórych może być szczególnie pomocna. 

Hortiterapia w Polsce jest dziedziną raczkującą, ale na świecie, między innymi w krajach skandynawskich, cieszy się dużym uznaniem i jest szeroko praktykowana. Na przykład Ogród Botaniczny w Oslo dostosowany jest dla grupy wiekowej seniorów. Przystosowane odpowiednio rabaty, zagony, narzędzia i czynności mogą być skuteczną metodą poprawiającą ogólną sprawność fizyczną i samopoczucie osób starszych.

Hortiterapeuta jest specjalistą wykorzystującym w swojej pracy wiedzę z zakresu nie tylko ogrodnictwa, morfologii i fizjologii roślin, ale też fizjoterapii, psychologii, psychiatrii, socjologii, a nawet sztuki. Uprawianie tego zawodu wymaga szerokich horyzontów poznawczych. Hortiterapeuta musi posiadać bogatą podbudowę teoretyczną i umiejętności praktyczne. Musi umieć łączyć różne dziedziny nauki, uwzględniając pełną ich złożoność, a także występujące współzależności. Choć nie jest to zawód stricte medyczny, wymaga solidnego wykształcenia. Studia z hortiterapii mają charakter podyplomowy, a więc przeznaczone są dla osób, które już posiadają wyższe wykształcenie magisterskie, inżynierskie lub licencjackie. Należy pamiętać, że hortiterapeuta nie jest lekarzem ani fizjoterapeutą (choć może też legitymować się tego typu wykształceniem).

Na co pomagają zajęcia z hortiterapii?

Zajęcia z hortiterapii traktowane są w kategoriach rehabilitacji i terapii psychoruchowej w ogrodzie dla osób z niedomaganiami fizycznymi i psychicznymi, zarówno na podłożu urazowym, jak też chorobowym i rozwojowym. W warsztatach najczęściej biorą pacjenci: niepełnosprawni ruchowo, upośledzeniu umysłowo, cierpiący na chorobę lub zaburzenia psychiczne, zaburzeni rozwojowo (dzieci), wyalienowani społecznie. 

Wskazaniem do hortiterapii są więc między innymi:

depresja,
zaburzenia lękowe,
autyzm,
różnego typu otępienie (np. demencje wieku starczego),
niedorozwój umysłowy,
silna trauma,
samotność,
wykluczenie ze społeczeństwa,
skłonności przestępcze (resocjalizacja).

Jak działa ogrodoterapia?

Ogrodoterapia ma na celu przede wszystkim stymulację zmysłów, które mają bezpośredni i pośredni wpływ na kondycję psychiczną, intelektualną i ruchową człowieka. 

Niezwykle istotny jest też wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu - w czasie zajęć w ogrodzie, na skutek kontaktu z przyrodą, obserwuje się zwiększone wydzielanie takich neuroprzekaźników, jak serotonina, wprost odpowiedzialnych za nastrój. 

Dla wielu osób hortiterapia stanowi jedyną osiągalną formę aktywności fizycznej. Co więcej, zajęcia umożliwiają pacjentom nawiązywanie kontaktów społecznych oraz wykonywanie prac uznawanych powszechnie za pożyteczne. 
Osoby starsze

Ma to niebagatelne znaczenie w zwłaszcza w przypadku osób starszych i osamotnionych, często od lat niewychodzących z domu, u których alienacja i poczucie bezsensu życia są przyczyną głębokiej depresji. 
Osoby z przeszłością przestępczą

Ogrodoterapia sprawdza się też jako czynnik modyfikujący postawy psychospołeczne osób z przeszłością przestępczą, zdemoralizowanych, zagubionych.
Młodzież
U młodzieży kontakt z ogrodem zwiększa samodyscyplinę, odpowiedzialność i kształtuje zachowania opiekuńcze, co wiąże się z poprawą koncentracji, zwiększeniem chęci pokonywania trudności w szkole i bardziej rozważnym zachowaniem.

Dzieci

Dzieci biorą udział w warsztatach florystycznych oraz sadzą i podlewają rośliny, a także zakładają fartuchy i biorą do ręki narzędzia ogrodnicze.

Jak wyglądają zajęcia terapii ogrodniczej?

Terapia ogrodnicza obejmuje różnego typu warsztaty i zajęcia, często z wykorzystaniem specjalnie przygotowanych ścieżek przyrodniczych. Leczniczą moc mają takie czynności, jak:

• sadzenie roślin i inne czynności typowo ogrodnicze, rozwijające zdolności manualne, ćwiczące aparat mięśniowy, ale też m.in. rozwijające poczucie odpowiedzialności oraz przydatności, stymulujące intelektualnie,
• przenoszenie i manipulowanie narzędziami ogrodowymi, także stanowiące trening dla całego ciała, rozwijające siłę i precyzję ruchów,
• poruszanie się w zróżnicowanym terenie, po nierównym podłożu, pokonywanie naturalnych przeszkód - doskonałe zwłaszcza w przypadku niepełnosprawności kończyn dolnych oraz problemów z kręgosłupem,
• obserwowanie przyrody: roślin, owadów i innych stworzeń żywych, wody (często stosowane mini fontanny, strumyki, wodospady),
• kontakt z terapeutą oraz innymi uczestnikami zajęć, mający działanie aktywizujące w wymiarze psychospołecznym.

Hortiterapia może odbywać się w ogrodach przy szpitalach, domach opieki społecznej, domach spokojnej starości, ośrodkach dla osób uzależnionych i w terapeutycznych gospodarstwach o profilu rolnym i ogrodniczym.

W Polsce pionierem w stosowaniu ogrodu jako środka wspomagającego leczenie, jest Szpital im. św. Ludwika w Krakowie. Jednostka ta od 2011 r. zaczęła organizować hortiterapeutyczne turnusy dla dzieci.